Saturday, December 7, 2013

HOUBUNG UPA

Houbung Upa ding mi chu Christian tahsanna lhongpia vet a pilhingset mi ahi angaiye. Pathen lhagaovin ahetsahna banga atheng ja um le nolnabei hinkho mangthei mi hiding ahi. Pakai Pathen bou songa ama a kisonna umlouhel' a hing mi hiding ahi. Thu tampi sei mi hilou ding asei sanga anatoh a mihil thei mihem hiding ahi. Pakai Pathen bou songa ama a  kisonna umlouhel'a hing mi hiding ahi.
Houbung Upa hi ama tolsung Houbung chu chinghoi kaihoi hiding ahi. Toh ding ama kin ding ho jouse chu ngaisah ngailutna kimudohna mun chule kilungset hung kondohna mun hiding ahi. thuphat le phunchelna neiloubeh mi hiding ahi.
Houbung Upa chu imalam jouse lhagao lam hihen leiset lam thu hijongle Pathen mitvet le mihem mit a lhing jing hiding ahi. Houbung Upa ding mi chu mikam tamlou kamjao lou mi seise lou, thapha jeng cha seiya tahsan lomtah thudih jeng sei mi hiding ahi.
Houbung Upa ding mi chu Pathen thulam bepcha a kisalal thei mi hiding ahi. Kidemna le kiseiset tona ho seinom lou chule leiset thu election chule thulam leng ho kisah lalpi mi hilou ding ahi. Houbung Upa chun a houbung sunga mijouse phatah a adinmun cheh toh ahetha cheh ding ahi.

Monday, October 7, 2013

Lienthang Hilmun kailhah thusim

Hetsah na thupon
Lienthang Hilmun kai lhah ti thu sim hi 1947 lama chu kana galla ka na boi pi ahi tan, 1970 vella chu abua semdoh ding in ka hin gel pan in ahin la vang setna khat jeh in kabol doh jou tapoi. Aban in 1984 a ding in kagong kit in boina hahsat jeh in ka boldoh thei kit tapon ahi, abanin 1990 kumma bol ding a ka got kit le Insunga boina khat je in ka boldoh thei kit tapon ahi.
Aban iti ngai to ding kagel thah kit in ahi leh 1993 kum in gal jam hin khon eihin lhun khum kit tan mu phah lou het phah lou Sadar Hills aki chen lut phat in sem doh tei ding kagel kit in ahille vang set um tah in kei ma tasha chunga dam lou na khat ahung lhung kit in 1999 November nisim 17th nin Operation ei bolun hiche ni a pat in na tong thei lou anne thei lou vin kaumin ahi le ka lung gel ache lha thei pon. Lekha sut kahung lah doh peh Lou lai jeh in Kum 2004 sung in kadam kom kom le kasim in, ka sunin, ahile hiche Pu khan pa khan thusim sun doh  ding a pathenin pha eisah peh hin tin kahin so doh thei tan ahi.
Hiche ahin sutkhel adih lou tamtah umintin, kho nunga tute chate pansat najoh ahin nei theinadin kitho khom cheh u te.
Kaki pah e Pathen thangvah in um hen. Nasopiu:- Khupthang Lenthang, Teacher Retd. Songphelkholen
Junior High School. Sadar Hills East Manipur.

Hilmun thusim
Hilmunte  thusim pukhang pakhang chon'a kisei ho hi 1947 kumma pat na kana gelkhoh kana boi pi ahi tan gollui ja um  Tehse ho kathu lah na ho hi.
1. Sehnei, Kilong chanu ahin eiho dinga ipiu ahi. Ama kum 120 alhin in 1956 kum chun Lhongchina athi tai.
2. Jolkhopao Kilong ama hi akum 98 alhingin 1971 kum chun Songphaelkholen na thi tai.
3. Lutjapao Lenthang ama kum 89 alhinin 1963 kum chun Sangaikot na thi tai.
Hicheng mi 3 hohi ka na don a ama hohet naahi hi cheng hi ka na sut doh ahi.
Ama ho jeng jong hin Benglam thusim chemtat pa thusim ana kisei son peh a tuni chan geija khang lui khang thah in ahet banga hi ana het u, ana chin hou chu kisun doha ahi.

Lenthang Minluto
1. Lenthang 2. Thangding 3. Thangnit 4. Thangsong 5. Thanghao 6. Lalsong 7. Hanjui 8.Hanneng 9. Hilngeo 10. Thangeo 11. Hisong 12. Hilmun

Hilmun min luto
1. Hilmun 2. Ngaikhup 3. Ngailhing 4. Loithang 5. Loilut 6. Khuplei
Hiche min luto kisei hi len jo neojo tia kitui kaisah a kisun ahi poi Lenthang pa min luto hi cheng ahi. Hilmun pa minlu to hi cheng  aki tia ki het sah thu bou ahi. Upat chapan thu hi kai lhah sunga upa hon aki gel mai diu ahi.

Lienthang pa Lapi
Thimpi jingin sanglu kammei
Khoval lin tai vallin kagal molphei
Lavetle, Thangan anim dim dem'em
In lhang somol thingpi lel sanga
Laitha Saban son tel kai na'e

Monday, September 30, 2013

Pu Songthu Khul Pen le Phung gui che dan thusim

Pu Songthu ama chilhah achapa lenpen Thangpi chu Noigam ma kon na chunggam ma ahung chen u thusim  hi apan patecha ahinseipeh  a aban ban a chateo a tuteo  hungkiseipeh son ahi. Tunjong Pu Songthu khulla kon na ahungpot  doha chung gam a ahung chen thusim hole Phunggui chedan hehon asung nga thu chengho hi akipapi diu katah san nin ahi.
Pu Songthu khul a kona chunggam a ahung chen thusim
Nikhat Pu Songthu hin salei delding agel in, amang mi dang sanga Lunkim le Lenthang kipuileh tin salei della Uithem jong chu akipui uvin ahi. Chuin Chungggam mah ahindeldoh uvin Pu Songthu avetle chenna dingin pha asah in ahi. Aman jong Lunkim le Lenthang jah a chun tun 'Hilai hin naumlhon in lang keima Noigam a kile kit in tin mi anom chan gapui in nge. Kahung kahsea hilai mun a hin umlhon uvin lang eina ngah un.'
Pu Songthu aloiho toh chunggam ahinjot nu thusim
Chunggam ahin jon lamkai ho:
1. Pu Songthu 2. Songja 3. Songhen 4. Shongmang 5. Hangmi 6. Khupngam 7. Khongthang 8. Jahong
Khongthang in khong ahinpon, Khupngam in Uithem teni ahin kai in, Jahong in mithahat ahin, ahinnung del aumleh anatha jeng ding in ngah in aume. Chuleh Khupngam hi doithu them ahi. Khulkot ahin phah ding  kon in, gul lheo in analamtin un, Pu Songthu chu ahin jep le Joudi chem akikop chu ajepkhan gulleopi chu tum thum akiso jeng in ahi. Hichi jouchun  Chuggam ahung lhung taovin ahi.
Pu Songthu chunggam ahunglhun uva thusoh le akihoulim na thu ho
Lunkim le Lenthang chu Pu Songthu le aloi ho ahung vah lou phat chun a umna mun lhon na kon chun akichon uvin  Tuinang hem galla koldam kolkah khat na ana um lhon tan ahi. Chuphat in Pu Songthun jong hoilai a aum em tin ahol le Koldam kolkah a chun meikhu amun. Chu in Thangthadip chu meilading chu asoltan  ahi. Thangthadip ache le Lunkim le Lenthang anatht lhon tan. Ama ahunglou phat in Pu Songthun Khongthang  asol in. Khongthang in 'mei neipelhon in' ati le amanin jong 'kasoh a napan lou leh mei pelhon ponge' ati. Ahung ki le in Pu Songthun mi phabep asol in Lunkim le Lenthan chu aman uvin ameilhon jong ahin kilauvin ahi.  Akihounao munchu Sodohna mun atiuve. Chuphat in Pu Songthu chun 'nangnin mithat nahilhon in keima Noigam lamma kachea thil kagontoh na a lhakhat bou ahin, nanilhon in sottah nahisah a Thangthadip na nathat uham? Kakom a umhei ponate' ati. Hiche muna chun Pu Songthu toh akikhen taove.
Chu in hiche mun a kon chun ahungkichon un Lhangnom a kho asat un acheng tauve. Hiche khomin chu Khothip kho asahan ahi. Ajeh chu hiche laiya chun chunggam ma chu mi anaumloulai gamthip lah a khosat ahi. Chuin kho ahungchen tup phat un Pu Songthu manchah dinga khoh ho thilkeo phabep ahinpoh louvuchu ageldoh tan alading chun asopinu Nemneh asoltan ahi.  Nemneh ahungvah louphat in Vangalpa jong akhut akham behseh phatin asong phohchu a lhatan ahi. Nemneh ahung phatin ahungdoh theitapon akhut lhem in chephen Doisen tuhen atin ahang in ahileh tuhin veiset thoinileh Nemneh  hanset vangalpa songphoh tin thun akisam in ahi.
Pu Songthu Chunggam ahunglhun na kho ahin sat na khomin ho
1. Khothip 2. Khomang 3. Khovalpa 4. Kholoichal 5. Khokanglai 6. Kholkip 7. Kholjang
8. Gongmuntollong 9. Sabuthai 10. Sabujang 11. Lungthul 12. Khobonjol 13. Tolthang  umcheh a kisah ahi.
Khothip atilo na jehchu chunggam hi gamthip ma anaum ma ahin. Hijeh a chun akhost na masapen ahi.
Khokhanglai atilo na jehchu hiche munna chu tulai a kanggui itio hi anang a kaijeng ngah ahin ahi.
Kholkip kholjang minam chom chaga chen khom na mun ahijeh a khomin hi anati ahi. Chule sa le mihem cheng khom ma anahi.
Gongmuntollong mun a sa le mihem anakidou pan nah ahijeh a ahi.
Khomang tia anasah lona ajeh. Hiche mun chu kholhing setna anacheng nguva nomsatah aum jehuva ahi.
Khovalpa hi munchu kho ahung in jinleh niso lama valpa khat amu masa pen jeha anasah ahi.
Kholoichal munhi gamloi khat umah ahin hiche loichal chu amatnuva avahngoi jehuva asah ahi.
Sabuthai Sabujang hiche munna sajousen pansat nale busetna gena a ananei jehuva asah ahi.
Khobonjol atilona jeh hiche munna chu bollen tah khat imma Sajuh Ngalchang Sagol kibol jiuvah ahi asah ahi.
Tolthang hiche munhi chunggam ma gamho lah a chu Lhanglen Lhangsang khat ahijeh a chu asah ahi.
Guite Pendan Thusim
Tolthang khoa achen khomlai chun Doungel in anaonu Venghoi hi ahin gaitan ahi. Venghoi chu asoding phat in Doungel upa Lotjem ahtui ni alan khat asukeh in changpang sung a chun akoi sunga akoi in nigui in ahinkho na a chun naosen leh ahtui hom chu akoikhom min ahi. Pu Lotjem in 'Ka ahtui koi chu nigui in ahin kho le naosen hi hungpeng ahi' tin. Hiche chapang hi nigui a kon na peng hi amin Nigui (Guite) asah taovin ahi. Hitichun Guite pa chu ahung gollang phat in apalen pa Lotjem pachun akhokeng uva  Lamjam Lambung atiu mun na chu akikhonei sah tan ahi.
Tolthang Khopi akonna neojoho naopate kikhonei naho min:
1. Guite pa khoneina, Lambung Lamjang
2. Haolaipa Khoneina Keikhul
3. Touthang pa  khoneina Boulkang
4. Dimngel pa kikhoneina Boulkang
5. Tuboi pa kikhoneina Lungtah
6. Doungel pa khoneina Tangkham valok
7. Thangul ama chilha hon lhang sagi a kho asat e akihei.
Pu Songthu chilhah phungkai chedan noi a ho
1. Pu Songthu chapa lenpen- Thangpi asopi- Sattong- achapa- Kilong.
2. Thangpi- chapa- Javang-asopi- Jaman- achapa-Lhanghal
3. Javang-chapa- Singmeng- asopi-Hangmeng- achapa- Daila
4. Singmeng- achapa-Mangtol- asopi-Touhin- achapa-Thadou
5. Thitou - chapa- Mangtol- asopi- Lutjou-achapa- Thomlhun.
6. Mangtol-chapa- Thithang-asopi- Thouthang chapa
7. Thithang- chapa-Sichang asopi- Hanchang chapa Haolai
8. Sichang- chapa- Lotjem- asopi-Doungel- achapa- Guite
9. Lotjem-chapa- Phungthang-asopi-Chenghen-Chengmang.
10. Chenhen- chapa- Bolsom -achapa- Tuboi
11. Phungthang Chapa- Lelvung- asopi- Haoneng-Neitol
Pavang thusim
Pavang hi Haoneng a kon hung kisah doh ahi. Haoneng hi chapa neilou ahin, Tuiso laijin aintom ma vapidung a ngoi abollin ahi, angoi ve a acheleh tuijin chapang khat ahinlhoh in angoi lhong a chun ahunglhan, Haoneng in chapang chu apom doh in napa vang ahijeng e atin chapang chu akivah in a chilhah in akisem in ahi.
Tumasang a Phungthu beseh louvin Lotjem hi Pavang  ngoi a oh ahi atiuvin adihpoi. Haoneng hi atupa ahin , Pavang hi Haoneng in angoi a oh ahibouve.
12. Lelvung-chapa-Vumthang asopi-Vumngul.
13. Vumthang - chapa- Thongthang
14. Thongthang chapa- Haoum- asopi- Haoneng
15. Haoum-chapa- Kipthang- achapa Matthang
16. Matthang chapa- Ella - achapa Hatkeo
Thangpi chapa kigol lhah dungjui a Lotjem te hi mibulpi kahiuve, mi upa jong kahiuve.
Lelvung in achapa Thanghao aseipeh in, Thanghao in achapa Vumthang aseipeh in, Vumthang in achapa Paothang asaeipeh in, Paothang in achapa Kaihao aseipeh in, Kaihao in achapa Bulpao aseipeh in, Bulpao in achapa Paoseh aseipeh in, Paosei in achapa Lhunjalal aseipeh in, Lhunjalal chu kapa ahin, aman eihil dungjui in lekha bua kahin sem ahi.
                                                                                  by Jemkhothang Lotjem, 1992 February

Thursday, September 26, 2013

Kuki Christian Church Theological Education Board (KCCTEB)

                                     TTS le RTC Nikho a Melchih ding

1. Kuki Christian Church Executive Committee ni channa Phaipijang Christian Church, Nagaland a Oct. 27-28, 1979 (KCCEC/42/2/79) le KCC Assembly ni channa Molvom Christian Church, Nagaland a Feb. 6-8, 1982 (KCC/50/2/21) a phatsah dungjuiya Pu Leroy Trulock min kiputsah a Trulock Theological Seminary kipandoh ahiye. Pu Leroy Trulock hi mihaosa le Pathen giltah a tahsan mi anahiye; October 1994 kum chun ahinkho anabei tai; aloinu Marty Trulock hi Florida, USA a teshe ho inmun'a achengin tuchanin eiho eipanpi jingui.

2. RTC hung kiboldoh dol hi 33 channa KCC Assembly Kangpokpi Christian Church a Dual Affliation akinga tai tia Senate of Serampore College hetsah ding ti thulhuh banjom chun April 2011 KCC Executive Committeea Asia Theological Association Accreditation programme boljom ding akidei kit jeh chun "Restoration Theological College" min akisah-in May 8, 2011 nikhoa thenso ahitoh lhonin ATA programme hi RTC min'a kipan ahitai.

3. July 25, 1982 nikhon Pu leroy Trulock amatah Imphal'a ahungin TTS Pathen minin lhandohna ahung nei tai. Hichea pat chun July 25 nikho hi TTS nikhoa hung kimangpan ahiye.

4. 34 channa KCC Assemblya masanga TTS Board min hi Kuki Christian Church Theological Education Board (KCCTEB) mopohna noiya kikoi ahi. Hiche toh kilhon chun TTS le RTC sum le paiya panpina dia KCC Theological Education fund kiminputsah a tolsung/synod houbung hon panna thei theiya panpi dia April 2012 KCC Executive Committeea kiphatsah kit ahiye.

5. Asia Theological Association (ATA) a konin phalna akimua kon chun B.Th. Degree course 1989 kum chun anakipantai (Accredation Certificate 1992 chun anakimui).

6. Senate of Serampore College (University) a konin phalna akimu kit jeh chun Senate B.Th. course 1992 kum chun anakipan kittai.

7. ATA a kon phalna akimukit jeh chun 1998 kum chun M.Div. course anakipankit'e.

8. Senate a kona phalna akimukit jeh chun Senate B.D. course 2003 kum chun akipan kittai (Affiliation Certificate 2007 kum chun akimui).


9. Tutun TTS le RTC a full time teacher 17 part-time teacher 2, non-teaching staff 14, contractual staff 3 ahiuve.

10. Pakai kum 1983 a pat’a 2003 kum sunga TTS/RTC a kona graduate jat chu 542 aphatai . Hiche ho lah a chun-
a. Pastoral Diploma course chai                                              -                                   56
b. Missiology Diploma chai                                                    -                                   13
c. Graduate of Theology chai                                                 -                                   06
d. Pre Theology chai                                                               -                                   02
e. Certificate in Thelogy chai                                                  -                                   22
f. Certificate in Xn. Ministry chai                                           -                                   01
g. Proficiency in Xn. Ministry chai                                         -                                   01
h. Bachelor of Theology chai                                                  -                                   233
i. Bachelor of Divinity chai                                                     -                                   75
j. Master of Divinity                                                               -                                   133                  ahiuve
11. Tule tun Librarya lekhabu 8000 bep bou ineiyun, chohbe angaiye.

12. Ngaichat/tohdoh dia thilgon ho:
    
     a. TTS le RTC hi Research Centre khat'a semdoh tei ding kitup ahi. Hichena dia Pathen henga itao-uva nei le gou jong itokhom diuva kingeh ahi.

    b. Staff hon lhasam louva tohman amuna diuva lhaseh leh Synod hon KCCTEF a dia tohgon agonhou tohdoh tei dia gel ding ahi.

    c. Tukhang toh kitoh a classroom, library semhoi ding, student ho manchah dia computer koipeh ding ngaichat khohpen khat ahijinge.

   d. 35 channa KCC Theological Education Board (vide KCCTEB R/No. 1) Theological Education Board Imphal le KCCEC Imphal a (Vide KCCEC/807-16) a kiphatsah bang chun tukum 2013 a pat'a mollepsa itohkhompiu Pu Dr. D. Singson le Pr. D.M. Changsan min'a TTS le RTC simlai kithopi ngaicha ho panpina (Scholarship) peh dia kigel ahiye. Hichena dia chu tosung houbung mite le changval'a sum le paiya panpina inei diuvin jong ikitem'uve.

e. 2012 kum a KCCTE nikho imannauva sum le pai phachompi itohdoh-un Punjab National Bank, Imphal'a fixed Deposit'in akikoi tai. Tukum (2013) sunga jong Theological Education Fund a dia atamjo cheh itodohna diuva ikihambol diuvin muntin'a sopite jouse Pakai minin deichomin ikitem'uve.


Imphal Chriatian Church, Weekly Bulletin 2013 A.D.
Vol. XXv Lhamul (July) 24 Vahchanni (Wed.) 2013-So 30
Pathenni: Lhamul (July) 28, 2013

Wednesday, September 25, 2013

Pathen Insung Houbung Pumkhat

                                                 KCCTEB Nikho 28 July 2013

Psalm 119: 1-8
John 17: 11, 21-23

Thuphon:
                 Trulock Theological Seminary le Restoration Theological College kibol lona hi Biblea Houbung pumpkhat, Pakai Jesu taona, pu le pate dei molsona ding ahi. Ajeh chu -

1. Kuki Phung Bulpi ho leh Haosa ho Pathenin amanchah

     (1)   Pakai Jesus phondoh Pathen Insung Houbung pumkhatna leh Kukite Phung Bulpi ho leh Haosa hon Kukite pumkhatna suhkeh lou ding aseiyu kibang,

   (2)    Kum 1958 lama pat Kuki Christian lamkai hon Pathen Insung Houbung khat'a um khom ding kigong pan,

  (3)  Pathen Insung Houbung pumkhat'a umna dinga semthu loitum houbung ho dalhah ding.

2. Mihem Semthu loitum houbung dalhahna dia kihouna

  (1)  7 March 1959 nikhon Keithelman Military colony a Houbung mi 10,000 khoppia akiseiyin, 16 May 1959 nin Molnom khoa akisei kit'in, 28 August 1959 chun Molvom, Naga Hills Assam a akiseiyin, 12 December 1959 chun Songpijang, NC Hills Assam a akiseiye.
          (a) Loitum houbung ho dalhah masanga jong kithetna kisubeita, pao lhongpi thokhom Kuki Christiante kilengkhomta,
          (b) Pathen Insung Houbung khat'a um ding Bible thuhil toh kitohnam, ti khol toh ding pha kisa,
          (c) Houbung khat'a umdohna ding natohna dinga (i) Centre khat nei khom ding chule (ii) Bible ledohna dia, (iii) Kuki Chriatian council'a khoppi gup'in na tong khomta.

(2) Kum somni (1959-1979) sungin Bible sim a Bible a kisun Houbung kholtoh ding loi, chuleh so le lhum geiya Houbung khat a um ding kholna akineiyin, Phungbulpi ho leh Haosa hon Houbung khat'a um khom ding aseiyu leh Bible a kisei Houbung pumkhat ahina kitoh ahi akimu chentai.

(3) 08 April 1979 nikhon Pathen thutheng Biblea Pakai Jesu phondoh Houbung (Matt. 16: 1 leh Solchah Paul'in Pathen Insung Houbung thutah bul leh khompi ati (I Tim. 3:15) banga Kukite lah a Pao lhongpi khat tho khom chengin jui pat din, "Kuki Christian Church' hi khoppi gup KBC, KCA, Ngalsong Presbytery, KBA, KCBA,KVTBA thalheng hon Chalwa khoa Pa Pathen, Chapa Pathen chuleh Lhagao Theng minin akiphongdoh tan, Solchhte tahsan phongdoh "Keima tahsan" kiti chu mipin aseikhum'e

3. Bible a kisei Houbung pumkhat TTS leh RTC a kihil

     (1) Leiset'a Houbung machal til'a Pathen Thugil hethem hon Monastery abol'uva, Pathen thudih ana chin banguva TTS/RTC a pathen Insung Houbung theng khatseh hi hil'a chin jing ding.
     (2)  America gam tilou mun danga Pathen Insung Houbung Theng khatseh thudol kihilna aumpoi. Ajeh chu Bible School, College, Seminary chuleh University geiya abol vangun liotum houbung ho bol ahin, Houbung pumkhat ahil thei pouvin, hil jong leu ajuipouve.
     (3)  Asia pumpia Pakai Jesu tahsan jouse Pa, Chapa chuleh Lhagao Theng Pathen pumkhat ahina Pakai Jesu dei banga (John 17: 11, 21-23) atahsan jouse Pumkhat hina dinga kihilna dia TTS/RTC hi dopsanga doctoral degree chan a boldohna dia TTS/RTC nikho iman'uva ibonchau hihen changval'a hileh panpina theiya panpia, moso tei dingin ngaitoutin, Pathen panpi thum'u hite. Pathen apan leh iboldoh sah tei diu ahi.

Ajeh chu Pathen thu hi ahatpen, hemto chemjam sang leh nuclear bomb sanga jong hatjo (Hebrew 4:12), adih tah a mang cha ho dinga lel ding aumpoi. Athupi pen a pu le paten amu (vision) chu amolso tauvin, TTS/RTC a natong ho Bioble kichuh them cheh ihitauvin, thudih jangkeiyin mang chau hitin molso tei din mano'ute. Iboldoh louvu leh ipu ipateu Bible kihilna nei lou ho iphah lel diu ahi. Sum le pai, Bible kichuhna bei ho gunchuna jal'a hitobang munpi hi Pathenin asemdoh sah a, amun a pansa, Bible kichuh them cheh, niseh anneh eipeuvah Pathen dei Houbung Pumkhatna aumsa chu isei diu, itoh diu, imolso tei diu aphai.


                                                                                           T. Lunkim

Monday, September 16, 2013

Kuki Custom

Nao Pui Dan: Min chanu chapa ahin teng apu Inna apui jiu ahin Dam theina dinga kibola ahin aputen Sa atha peh uva alha lho jiu vasa leng a opeh jiu ahi. (Sa leng kiti hi Patsan patvom patkang kihol khoa Ahmul to kihol chep khoma ki opeh ji ahi hi chu as leng akiti. Abangin Gopi hal le khaupi hal jong ahol tha jiu vin ahi. (a) Thingkho jong akisuh peh ji, (b) Pasal aki pui teng Pan dum ham saipi khup ham aki mang jin.(c) Numei ahileh Khamtang  mong vom jong aki mang jin ahi. (d) Nao pui phat hi jingkah le bou aki bol jin Nilhah le akibol ngai poi, Hinkho achome akiti.

Naopa ki innei Dan: Mi naopa aki Innei nom teng leh a Upa koma sa-o- akilah doh ding chuteng a Upan aki Innei sah ding ahi. Lha lho na Sa-o- apeh doh teng le bou in mol ajam thei ding bou ahi akiti.

Kichena Dan Ho: Chongmou hailam kicheng kiti hi athupi pen ahi Haosa le holeh mi Upaten bou ana bolu ahi akiti Hauman le neijou mana kibol thei ahipoi (Chongmou kiti chu achongjou te chanu kipui tina ahi, Hailam kiti chu Sathau um tin ahi) Luopi tah le Lultah a kipui tina ahibouva kipui nileh.
a. Bontol kikho a bon kinu a kibon diu jinte ahat le aphai akiti.
b. Lom kivah, Nulam kivah, Lompi lomlhang kivah kibol ahin.
c. Sapum jon, Sahap jon, Sakong jon akibol jin ahi.
d. Anih Gopi kah a ki kil peh a Aveilama Pon akive ding ahi.
e. Apot teng Aveilama kot akal lhah ding alut lam teng ajet lama kot akal lhah ding ahi akiti.

Numei Mana Kila ho: Dahpi, Dahbu, Khichong, Khichang, Sel le Loi chule Sumsel akiti, hichu hohi Manlah a kisim tha cheh ahi, Man val a akila ngai poi.

Hicheng  se Custom nei ho hi

1. Thadou, Sitlhou, Lhouvum kailhah, Khongsai, Lunkim, Lenthang kai lhah, Haokip, Kipgen kailhah, Singson, Phohhil kailhah, Guite, Doungel kailhah, Chongloi, Hangsing kailhah, Gangte ,Vaiphei kailhah , Chin, Mizo kailhah, Tuhbem som chate Lungthu thum Bu le me honte Chongthu, Chongja te abonchauvin Pau khat nei te ihiuve Aboncha Kuki Custom Culture in akan khom cheh ahi.
Pathen le Van sempa chun amaho hi Nam khat le jat Khatna asem sa ahin Let le lal ding deinan kisei khen khen jong leu pathen in Nam khatna asemsa ahi-bouve.
2. Hiche Kuki Custom hi tutah hin apana ding, asuhoto pi ding, asuhoto pi ding, aphat chom na ihet loumei thei ju ahi ahivangin ajouteng Gam ihin nei thei niu leh ihin holdiu, chule Khangthah ten Puchon  Pachon ahin hol niu hung umding ahi chule thusima ahin nei diu ahi, Paului pau Upa tah jong ahin hetna diu ahi.

                                                                            Rev. Seikholen Lenthang
                                                                            Ahthibung, Nagaland

Sunday, September 15, 2013

The Kukis

.......Engatinge British hote nen kum 1761-ah khan indo mai kan tih chuan British ho khan India an rewn la chho tan a, East India Company dinin Battle of Plassey inbeihnaah Nawab of Bengal, [tuna Bangladesh le West Bengal pumpi awptu Lal] a thi a, English ho an chak ta a, Lal thita aiawh turin a sipai lal Mirzafara an dah a, mahse mi fel tak a nih loh avangin a tupa sipai lal tho Mirzafara an dah leh ta zawk a. Ani Chuan lawmman aan tuna Chittagong leh a chhehvel ramte chu British kutah a pe a. British ho chuan Chaittagong vela Kuki hnam awmte chu mi kawlhsen leh ralhrat tak an nitih an hria a, sipai tam tawk tak nen rawn thawkin Chittagong bial Tripura chhim lam Vii lui kamah kan pi pute nen an in kap ta chiam a ni. British sipaite chuan chhak lam nawr zui zel lovin Tipera (Tripura) ram an nawr a, an lalpa chu an hneh ta nghe nghe a.
Bengal hoin helai tlangrama chengte hi Kuki tiin an lo ko a, Thomas Lewin [mizovin Thangliana an tih mai] chuan a lehkhabu A Fly on the Wheel tih a ziakah chuan Kuki tih chu Tlangmi tihna mai a ni tiin a ziak. British ho chuan 'Kuki ho hi an kawlh em em mai a, chuvangin inremna siam chwp pui zel a ngai a ni' an ti, Sap pachal Meckenzie chuan 'Heng Kuki hote nen hian 1850 khan kan in kap chiam' tiin a lo record a, chu chu British le Kuki kan in kahna hmasa ber chu a ni. Bengali ho ten Kuki tia an phuahna chhan a tobul an sawi dan chuan Chingpirinu, mu chikhat hi sava kawlh leh huaisen tak a ni a, Koo Koo tiin Bengali ho chuan an ko a. Chu Koo Koo chenna ram a lo chhuak chu an ni e an ti a, tlangmi tih nana an hman avangin Thomas Lewis chuan Tlangmi tiin a lo record thlap a ni. Chutianga Kuki leh British ho chuan an la hre lova. A Khan chhim lamah Manipur rawn nawrin hmar lamah Assam an rawn nawr bawk a, British ho chuan Badarpur lam atangin an rawn nawr a, chutih laia Manipur Raja Gambair Singh, Burma ral hlaua ral tlan Badarpura awm hnuah Imphalah British aiawha lal turin kum 1826 khan an dah ta ngawt a ni. Tichuan an lo hmuh hmasak Lusei leh Chittagong tlangrama mite chu Old Kuki tiin Manipur tlangrama awmte chu New Kuki an ti ta a. British ten Rangoon atangin an rawn nawr a, Pakoku thleng leh Arakan thenkhat an la a, chumi hnuah 2nd Anglo-Burmese War ah Pakoku atangin Kalemyo thleng leh Arakan lamah pawh hma an sawm a, Assam lamah Manipur an awp fel tawh a, Tripura an hneh a, Rangamati ah hmun an bengbel bawk a. Amaherawh chu a karah hian keini chenna Chin-Lushai Country a awm a, an la pal tlang thei lo chu British hote chuan an ngai mawh em em a ni. 3rd Anglo-burmese war 1870-ah British ho ten hnehna an chang a, Kalemyo an hmun ngelnghet takin an khuar thei tawh a. ..........

                                                                         Pu R. Thangmawia, President , Zoro, 2013
                                                                          

Manipur State chhung bik, tun dinhmunah chuan, Zalen'gama Kuki Hnamte hming tlar, hawrawp A atnga Z angin a ni a. An hming tlar ka ziak hi min lo tawmpui teh u. Manipur-a Kuki hnamte chu : Aimol, Anal, Lhungdhim, Baite, Chiru, Changsan, Changloi, Chothe, Dougul, Gangte, Guite, Haokip, Hangshing, Hmar, Kipgen, Kharam, Khoibu, Koirao, Koireng, Kom, Lamkang, Lunkim, Lupheng, Lupho, Mate, Maring, Mayon, Misao, Nongmi, Monsang, Paite, Purum, Ralte, Simte, Sukte, Tarao, Thadau, Thangal, Thangeo, Tuboi, Vaiphei leh Zou. Kuki nihna (identity) hi hetiang bawk hian, Assam, Nagaland, Tripura leh Meghalaya-ah pawh pawm (recognise) an ni.

                                                                           Pu P.S. Haokip, President KNO 2013

Chittagong Hill Tracts- ah chuan, Kukite chu tlangmi tih an ni mai thin a : Bawm, Pangkhua, Lushai, Khumi, Mro, Khyang tihte an ni (An chanchin tluangtling chu, "Kuki People " WWW Kuki Nation and WWW, Zalengam Org.).
                                                                        Zo Conference 2013

Sunday, September 8, 2013

Christian Meivah September-October, 2013

Christian leh Patepna

"Mihem hi ija nabola ....jing kah seh-a nahung vil jinga .... na patep jing jeng ham? Job 7: 17-18. Job seidan hi ahile Pathenin ei vil jinguva chule ei patep jingu ahi. Jingkal seh-a Pathenin navila nilhum a dia phatthei naboh- a napuile na dia, nakigin jing hinam? Hiche lung gel hitoh najingtho jia taona naman hinam ?

Galjou Nahi Hitam ?

Solomon in ima khat hi aki chaina lam ahoile aphai, tin asei-e (Eccles. 7:8). Lhai kitetna khat-a hi iti napat em, kitipa sanga iti nachai em, kitipa chu loupi jo ahi. China gama Jesu atahsan jeh-a kum 20 jail a kikhum Pastor pa chun athi konin, "Mi tampi in kipatdan hoi tah ana nei kahei, ahinla mi lhomchan bou hoitah-a kichaina anei kamui" anati. Ahilchetnan leng masa thum veute.

Israel te Boina ho

April 16, 2013 nikho chun Israel ten 65 channa Independence Day ananit tauve. Anikho mong hi May 14, 1948 hinte akiti. Amaho kumle lha kisim dan eiho sappaova toh ahung kivettoh le kitoh chet lou ahi. Independence ni chun Herzel mola pondal ana khai uve. Mihon lamlena la asauvin, meivah jatchom chom avah un, khong abengun ahi. Australia, America, Europe leh Africa a cheng Israel ten jong David Ashi adom sangun, Israel pao laho jong asauve (2 Chron. 7:19-22).

Mihem bulpi Jesu

Pakai Jesu mihem bulpi ahin, atahsan jouse Pathen Lhagao apeh-a, ama toh Pathen toh hing khom ding ahitan, hinna bulpi, song pi, banga detchet ding ahidol veu hite.

Jinei-a galjona

Nungah gollhng dia jinei kiti hi kikhelna lentah ahi. Ipi ham khat ihinaa kona achomkhat-a ki khelna ahi. Jinei ding kiti jonghi thil len bol doh dia kigonna tobang ahi. Jinei jouva pachan ding itiule noi-a thil gup hi jui ding ahi.

Pathen mehem asem

Pathenin van le lei, nile lha ahsi asem chun koima adong poi. Twikhanglen, mol le lhang, gan-hing jule va ana seme. Mihem asem ding phat in, eiho limin eiho tobang mihem semu hite, ati. Vana meeting akouva committee kilolna anei uva mihem semu hinte, loupi kasai. Ajeh chu, eihon eiho lim hin, eiho tobang mihem semu hite, atijeh hin achang seh-a eisemu ahipoi. Akilol jou phat uva eisemu hinte.

Oja te nikho

Kum seh in Sept. 5 nikho hi Oja Nikho (Teacher's Day) tin akinit-e. Mihila pang jouse geldoh nikho ahi. Chriatian te din sunday school mihil ho jong simtha ding ahi. Ahile lekha nahin hila, lekha nahin thepsah na oja ahing nalai ho nagel doh-a oja nikhoa hi,nataopeh ngai ding ahi. Tunia tohmun lena tong ho officer hon, school le college a na hin hil teho gel doh un lang, Pathen helou hijong leu, ahing nalaite chu taopeh un, phatthei boh nachan diu ahi. Ajeh chu Pathenin namui. Jesu jong chu oja themtah khat anahi. Like 18:18. Aman asei juite phate chan ana hiltup in ahi.
Pastor Thersingh

 Madhya Pradesh Dhar gam sunga Bhil kiti Adivasi ho acheng ui. Amaho henga Pathen thu alut hi 1993 chu anahi tai. Hia hin Pastor Thersingh in Pathen na tong in, Pathena kon, ana damsah theina tha jong anei in ahi. Mun 12 a kai khomna apan tai. Lekha themlou ngen ahi jeh un, aman Bible thusim ho aseipeh jin ahi.

Ramyamma Paralysis

India a Kui kiti kol thing lhang miho lah a Pathen thu Pastor khat in ana sei-e. Amaho khoa hi doithu ahat behseh jeh in, pasal tampi doithu them hon athat un, mei thai atama tam ahi. Pastor pun mi akhop a thu ahinsei leh mi alhu sao sao in, amuhon kidang ana sauve.

Nuihi Damna

Hai phung tampi neipa hona cha pang khat in hai alopet in aneipan amun, "Hung kum loi in, napa henga kasom ding nahi. Napa tua hoi-a um em?" tia  adoh paileh chapang pa chun, "Kapa, kei kalna haiphung bana haiphunga khun akale" tin ana donbut in ahi.

Het-a Phachom

China gama insung khat in cha khat val anei thei lou ding tia thupeh ana um jeh chun, tun tehse achaten avetlou mi 185 million alhing tai. Ajeh chu cha khat seh in, anu le apa ateh teng avejou tapoi. Cha atamle khat in avet  hih jongle khat natoh pha nei khat chun avetji thei ahi.

Christian Meivah- sim ho taona akiman  peh jinge. Kum 2013 a kona kum sumto Rs. 100/- ahitan, asim nom chain hin peuvin, sum napeh lhaa kona kum khat na kisim peh ding ahi. M.O. hinthot hon Editor kipe ding lekha beh a namin le address suntei un. Editor pu Mobile No. 94355-51080. Manipur le Nagaland a sumto pehna thei :-

1) Mrs. Neijahem Haokip, Haokip Veng
2) Ms Lingjanem Haokip, KBC
3) Mr. Douzahen Guite, Dewlahland
4) Mr. J. Manchong
5) Rev. Lhoukholal, Kangpokpi Mission
6) Mrs. Veikholam, Ideal School, CCpur
7) Rev. Seikholen, Medziphema, Nagaland.
8) Mr. Seikholun Singsit, Kohima.

Editor :

Rev. M. Haokhothong, C/o, Kim
Emmanuel Hospital Association
CBCNEI Compound, Panbazar,
P.O. Guwahati-781001, Assam